Το Ερέχθειο

Το ανατολικό τμήμα του ναού, το ιερό της Αθηνάς Πολιάδας

 Το ανατολικό τμήμα ήταν αφιερωμένο στη λατρεία της Αθηνάς Πολιάδας. Η είσοδος γινόταν από μια εξάστυλη ιωνική στοά. (Ο έκτος κίονας, ο βορειότερος -δεξιά στη φωτογραφία- έχει απαχθεί από τον Έλγιν και σήμερα βρίσκεται στο βρετανικό μουσείο.) Το ύψος των κιόνων είναι 6,586 μ.
Εδώ βρισκόταν το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς, το άγιον βρέτας ή έδος ή είδωλον ή ακόμη και ξόανον, αλλά και άγαλμα των πηγών. Σύμφωνα πάλι με κάποιες πηγές το άγαλμα ήταν διιπετές, δηλαδή είχε πέσει από τον ουρανό. Φυσικά, υπάρχει και η άποψη ότι το άγαλμα της θεάς το έφερε ο Εριχθόνιος. Σύμφωνα με τη Μαρία Μπρούσκαρη, η απουσία περιγραφής τους αγάλματος μας οδηγεί στην υπόθεση ότι δεν είχε ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία. Από τις έμμεσες μαρτυρίες (επιγραφικές, νομισματικές κ.ά.) μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήταν από ξύλο ελιάς, με στεφάνι στο κεφάλι, ενώτια (σκουλαρίκια) στα αυτιά, περιδέραιο στο λαιμό, χρυσή αιγίδα, χρυσό γοργόνειο στο στήθος, ενώ στο χέρι πρέπει να κρατούσε φιάλη· κάπου πρέπει να υπήρχε και μια χρυσή γλαύκα. Γι' αυτό το άγαλμα ύφαιναν οι Αθηναίες (Αρρηφόρες) τον πέπλο και σ' αυτό απευθυνόταν η γιορτή των Παναθηναίων. Εμπρός από το άγαλμα έκαιγε ένα χρυσό λυχνάρι, που το τροφοδοτούσαν με λάδι μόνο μια φορά το χρόνο, έργο του Καλλίμαχου. Από τον Παυσανία (1, 26, 7) μαθαίνουμε ότι πάνω από το λυχνάρι υπήρχε ένας χάλκινος φοίνικας, ως την κορυφή του κτιρίου, για να "ανασπά την ατμίδα".
Περνώντας από την κιονοστοιχία του προδρόμου υπήρχε ο σηκός. Η κύρια θύρα είχε πλάτος 2,70 μ., ενώ δεξιά και αριστερά υπήρχε από ένα παράθυρο. Η διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου παραμένει άγνωστη· κάποια λείψανα θεμελίων που σώζονται και τα οποία υποδηλώνουν διαίρεση του χώρου σε τρία κλίτη, ανήκουν σε μεταγενέστερες επεμβάσεις.

           

Το βορινό πρόπυλο (η πρόστασις η προς του θυρώματος)

Το βορινό πρόπυλο (ή πρόστασις ή προς του θυρώματος) στηρίζεται σε έξι υψηλούς ιωνικού ρυθμού κίονες σε διάταξη σχήματος Π. Οι κίονες έχουν μια μικρή κλίση, όπως και ένταση και μείωση, αν και λιγότερο αισθητές από του Παρθενώνα. Το ύψος τους φτάνει τα 7,635 μ. 

Εκείνο που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι ο πλούτος της διακόσμησης. Ο άβακας του κιονόκρανου είναι διακοσμημένος με ιωνικό κυμάτιο, ο εχίνος με πλοχμό και ιωνικό κυμάτιο, το υποτραχήλιο (κάτω από τον εχίνο) με μια ταινία με περίτεχνο ανάγλυφο ανθέμιο.

Στο δάπεδο αριστερά, πριν φτάσει κανείς στη μεγάλη θύρα, στο σημείο όπου λείπουν οι μαρμάρινες πλάκες,διακρίνονται κάποια λαξεύματα στο βράχο.  Τα λαξεύματα αυτά προκλήθηκαν από την τρίαινα του Ποσειδώνα κατά τη διεκδίκηση της ονομασίας της πόλης στη φιλονικία του με την Αθηνά. Σύμφωνα με μία άλλη άποψη όμως, προκλήθηκαν από τον κεραυνό του Δία,  με τον οποίο σκότωσε τον Ερεχθέα. Έτσι δικαιολογείται και το άνοιγμα της οροφής του προστύλου.  (Δες παρακάτω) Σ' αυτό το σημείο, συνεπώς, βρισκόταν και ο τάφος του Ερεχθέα. Αυτός άλλωστε ήταν και ο λόγος που το πρόπυλο έτυχε τόσο λαμπρής διακόσμησης.   Η οροφή του προπύλου, που ένα μέρος της προέρχεται από την επισκευή  των ρωμαϊκών χρόνων, έχει φατνώματα, που άλλοτε ήταν πολύχρωμα. Με τα χρώματα και τα μεταλλικά κοσμήματά τους τα φατνώματα ανέδιδαν άλλοτε μια φαντασμαγορική λάμψη.Όπως είχε μείνει ανοιχτό το σημείο του δαπέδου,  έτσι είχε μείνει ανοιχτή και η οροφή του προπύλου, για να δηλωθεί η κατεύθυνση  του του κεραυνού του Δία ή της τρίαινας του Ποσειδώνα. Επίσης το σημείο θεωρούνταν ιερό και δεν έπρεπε να κλείσει.

Καταστόλιστη ήταν και η θύρα που οδηγούσε στον πρόδομο του δυτικού τμήματος  του Ερεχθείου, της οποίας το αρχικό ύψος ήταν 4,88 μ. και το πλάτος 2,43 μ. Ένα μέρος του περιθυρώματος με τη διακόσμησή του προέρχεται από μια επισκευή, που έγινε στο κτίριο μετά από σοβαρή ζημιά εξαιτίας της πυρκαγιάς του 1ου αιώνα π.Χ. Η μικρή είσοδος που διακρίνεται δεξιά της θύρας οδηγούσε στο Πανδρόσειο, που γειτόνευε στα δυτικά με το Ερεχθείο.                                Το νότιο τμήμα του ναού, H πρόστασις των Κορών
Έξι κόρες σε διάταξη σχήματος Π πατούν σε ένα πόδιον ύψους 1.77 μ. και στηρίζουν την οροφή της πρόστασης με το κεφάλι τους, μέσω ενός αρχιτεκτονικού μέλους που μοιάζει με καλαθόσχημο κιονόκρανο στολισμένο με ωά (αυγά). Στην αρχή τα αγάλματα αυτά ονομάζονταν απλώς Κόρες. Η ονομασία Καρυάτιδες δόθηκε σε μεταγενέστερους χρόνους. Σύμφωνα με το ρωμαίο αρχιτέκτονα Βιτρούβιο παρίσταναν τις γυναίκες της λακωνικής πόλης Καρυών, που είχε μηδίσει κατά τους περσικούς πολέμου και τιμωρήθηκε με φόνο των ανδρών της και αιχμαλωσία των γυναικών της. Το πιθανότερο είναι όμως ότι οι Κόρες ταυτίστηκαν με τις Καρυάτιδες παρθένες, οι οποίες τελούσαν στην πατρίδα τους γνωστούς χορούς προς τιμή της Καρυάτιδας Αρτέμιδος. Τέλος, υπάρχει και η άποψη ότι απεικονίζουν τις Κεκροπίδες, τις τρεις κόρες του Κέκροπα, την Έρση, την Άγραυλο και την Πάνδροσο.
Οι έξι κόρες έχουν λυγισμένο το ένα πόδι, αυτό προς τον κεντρικό άξονα (ή πιο απλά οι τρεις  αριστερές το δεξί πόδι και οι τρεις δεξιές το αριστερό πόδι). Φορούν ένα δωρικό πέπλο που σχηματίζει πτυχές ανάμεσα στα στήθη και καθώς κυλά προς τα πόδια. Τα μαλλιά τους είναι μακριά, χτενισμένα προς τα πίσω και δεμένα χαλαρά. Οι βραχίονες  λείπουν από όλες. Σύμφωνα με ρωμαϊκά αντίγραφα στο Τίβολι το ένα χέρι κρατούσε την άκρη του ρούχου και το άλλο μια φιάλη. Οι Καρυάτιδες σήμερα βρίσκονται στο   Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, εκτός από τη δεύτερη από αριστερά η οποία είχε απαχθεί από το λόρδο Έλγιν και βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.